Η δήλωση του καθηγητή μου Εμμανουήλ Μαυρομάτη για την απόφαση κατάργησης των καλλιτεχνικών μαθημάτων από το Λύκειο

“Φιλοκαλοῦμέν τε γὰρ μετ’εὐτελείας”. ΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΗ, ΟΜΟΤΙΜΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΕΧΝΗΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΝΑ ΚΑΤΑΡΓΗΘΟΥΝ ΤΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΣΤΟ ΛΥΚΕΙΟ. Είχα την τύχη να περιλαμβάνομαι στους πέντε πρώτους καθηγητές που εξελέγησαν και λειτούργησαν το Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ, το οποίο ιδρύθηκε το 1984 χάρη στην πρωτοβουλία του καθηγητή της Πολυτεχνικής και Πρύτανη, Δημήτρη Φατούρου. Ήταν τότε η δεύτερη σχολή Καλών Τεχνών της χώρας. Δύο είναι οι παρατηρήσεις που κοινοποιώ στην Υπουργό. Η πρώτη είναι ότι είμαστε η μοναδική χώρα στην Ευρώπη της οποίας ο δημόσιος φορέας δεν αγοράζει για τις συλλογές του έργα των εικαστικών καλλιτεχνών, που απλά έχουν αφεθεί στην αυθαιρεσία της αγοράς. Μετά την Μελίνα Μερκούρη οι δημόσιες αγορές σταμάτησαν και ο εικαστικός καλλιτέχνης θα πρέπει να θεωρεί τον εαυτό του τυχερό αν ένα Μουσείο τον επιλέξει να του ζητήσει να χαρίσει έργο του. Το ερώτημα είναι αν αναρωτήθηκαν οι εισηγητές της κατάργησης των καλλιτεχνικών μαθημάτων, για το πώς ζουν οι τουλάχιστον 200 κάθε χρόνο απόφοιτοι (ζωγράφοι, γλύπτες, χαράκτες), των 4 δημόσιων σχολών καλών τεχνών που έχουν δημιουργηθεί και είναι εξ ορισμού, δια βίου άνεργοι; Επίσης, για το πώς -όχι για να ζήσουν, αλλά απλά για να εξακολουθούν να αισθάνονται καλλιτέχνες- κατορθώνουν να αγοράζουν τα στοιχειώδη έστω, υλικά των έργων τους; Για το αν τέλος η εργασία στο σχολείο δεν ήταν μόνο η δυνατότητα επιβίωσης για τους καλλιτέχνες, αλλά και ο κύριος, ο κατεξοχήν άξονας δημιουργικής κοινωνικής καλλιτεχνικής παιδαγωγικής και κοινωνικής συμβολής του καλλιτέχνη; Όταν δίδασκα στη Θεσσαλονίκη, ζούσα επί τόπου τον ενθουσιασμό ταλαντούχων και πολύ φτωχών φοιτητών μου που διαμόρφωναν εξαίρετες και πρωτοπόρες ιδέες καλλιτεχνικής έρευνας και για τους οποίους η ελληνική δημόσια διοίκηση αδιαφορεί παντελώς, παραμένοντας σε μια απόμακρη αντίληψη της καλλιτεχνικής λειτουργίας της οποίας αγνοεί, τις επί τόπου πραγματικές, πρακτικές κοινωνικές συνθήκες. Θα ήταν πιο λογικό και πρακτικό Κυρία Υπουργέ. για τις πολιτικές σας αποφάσεις σε καλλιτεχνικά θέματα, να είχατε απευθυνθεί σε μάς, θεωρητικούς και καλλιτέχνες που ζούμε στα Πανεπιστήμια, είμαστε υπεύθυνοι για τους νέους που μας εμπιστεύονται το πτυχίο τους και πλάι τους στα εργαστήρια, στα φυτώρια των νέων ιδεών και στις εκθέσεις τους (όταν κατορθώνουν να φτάσουν εκεί), στη ζωή της καλλιτεχνικής τους καθημερινότητας, για το ποιες θα ήταν οι καταλληλότερες συνθήκες λειτουργικής αντιμετώπισης του ιδιαίτερα δημιουργικού τους πλούτου στην διδασκαλία τους στην Ελλάδα. Ας είχαν κάνει την αναζήτηση οι ειδικοί σας να μελετήσουν το πώς η δημόσια διοίκηση στη Σερβία, στην Πολωνία, στη Γαλλία, στη Δανία, στη Νορβηγία, στη Γερμανία, αντιμετωπίζει τη χρησιμοποίηση του πολιτιστικού πλούτου ως την κατεξοχήν δήλωση της εθνικής ταυτότητας. Το πρόβλημα είναι καθαυτό συνολικό και δεν επιμερίζεται στα μέρη δικαιοδοσιών των επί μέρους Υπουργείων που κομματιάζοντας το πρόβλημα σε αρμοδιότητες, το χάνουν και στην πράξη το ακυρώνουν. Ο Γάλλος Υπουργός Πολιτισμού Jack Lang, που αναμόρφωσε άρδην το σύστημα διαχείρισης της πολιτιστικής δημιουργίας στη Γαλλία, έλεγε ότι η πολιτιστική διαχείριση λειτουργεί σωστά, όταν είναι ελλειμματική. Είναι η ακριβώς αντίθετη προσέγγιση ως προς την οικονομιστική θέση για την οποία η κοινωνική αξιολόγηση μετριέται ανάλογα με την πρακτική της ανταποδοτικότητα. ΄Η θα έπρεπε μήπως να υποθέσουμε πως όταν οι μαθητές φτάσουν στο Λύκειο, δηλαδή στην ωριμότερη σχολική τους ηλικία και κοντά στο να γίνουν ενεργοί πολίτες, έχουν τελειώσει με την καλλιτεχνική τους εκπαίδευση, ως ένα από τα στάδια παιδείας που έκλεισε τον κύκλο του και που δεν αφορά πλέον την έκτοτε προσωπική τους λειτουργία στην κοινωνική ζωή τη δική τους και του τόπου; Από εκεί ακριβώς έρχομαι στο δεύτερο σκέλος αυτών των παρατηρήσεων σχετικό με τον πολιτισμό, δηλαδή με το σύνολο των συμπεριφορών που καταρτίζουν την οργάνωση, την εικόνα και την πληροφορία για μια κοινωνική ενότητα εξασφαλίζοντας για την ίδια και από την ίδια, τη συνοχή της και την ταυτότητα. Δεν μιλούμε απλά για τα καλλιτεχνικά μαθήματα -και αναφέρομαι συγκεκριμένα στα εικαστικά- ως μια διδασκαλία για να γίνουν οι μαθητές καλλιτέχνες, ζωγράφοι, γλύπτες, χαράκτες, ούτε είναι αυτό το αντικείμενο της διδασκαλίας, αλλά είναι για να κατανοηθεί, ότι μέσω του αισθήματος της οργάνωσης, της ευθύνης των χειρισμών, της λογικής και της συγκίνησης από την πρωτοβουλία μιας ελεύθερης εικαστικής πρότασης και κυρίως, της αισθητικής εμπειρίας που προκαλεί, είναι σε θέση ο αυριανός πολίτης να οργανώσει πιο αρμονικά στη δική του ζωή, στο χώρο του και στις σχέσεις του με το ανθρώπινο περιβάλλον του, τις κοινωνικές του και τις επαγγελματικές του συμπεριφορές. Το κυριότερο είναι να έχει μια αισθητική άποψη για τα κοινά -όποια και να είναι- αρκεί όμως να είναι πράγματι «άποψη» για να κατανοήσει μεταξύ των άλλων και να κρίνει (να αποδεχθεί ή να απορρίψει -δεν έχει σημασία) το σύγχρονο κόσμο της τέχνης που τον περιβάλλει. Αυτό ήταν ακριβώς και το νόημα του συσχετισμού της αισθητικής και της δημοκρατίας (ο Gropius, στα μέσα του εικοστού αιώνα, ονόμαζε το συσχετισμό, «ο Απόλλων και η Δημοκρατία») στο σημαντικότερο κείμενο της ιστορίας του κόσμου, που απευθυνόμενο στους πολίτες της Αθηναϊκής Δημοκρατίας επεσήμαινε ακριβώς την ποιότητα της κοινωνικής συμμετοχής όλων (καλλιτεχνών και μη καλλιτεχνών) στο «ωραίο με λιτότητα» που ο εικοστός αιώνας ερμήνευσε ως το αναγκαίο και ως το λειτουργικό. Είναι νομίζω εποικοδομητικό για την προσέγγιση του προβλήματος να θυμόμαστε ότι ανάμεσα στην Αθηναϊκή Δημοκρατία και τον εικοστό αιώνα παρεμβλήθηκε η πιο λαμπρή ερμηνεία της από τους συγγραφείς του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού που ακριβώς, μέσα από το πνεύμα του «Επιτάφιου» και της αναγκαίας συμμετοχής όλων των πολιτών σε όλα, έβαλε τις βάσεις των θεσμών της Δημοκρατίας την οποία σήμερα επικαλούμαστε. Δεν υπήρξε ακριβέστερος ερμηνευτής του «ωραίου της λιτότητας», από τον Denis Diderot, από τους θεμελιωτές του Διαφωτισμού -Διαφωτισμού που ευτυχώς ακόμα, λειτουργεί μέχρι τις μέρες μας. Έχω τη γνώμη ότι εγκαταλείποντας τον προβληματισμό, το συλλογισμό ή το ερώτημα, τη σκέψη, για τον «λόγο», του καλλιτεχνικού, εγκαταλείπουμε ταυτόχρονα και την αντίληψη του συνολικού ανθρώπου από την οποία όμως έχουμε προέλθει, προς όφελος του κομματιασμένου ανθρώπου που διδάσκεται να λειτουργεί ως εκάστοτε -εκεί ή εκεί- εφαρμοσμένος. Η ιστορία θα δείξει αν οι αποφάσεις του Υπουργείου σας είναι σωστές, -είμαστε όμως πολλοί εκείνοι που πιστεύουμε ότι είναι λάθος. Και ότι λίγο-λίγο, χάνεται το δάσος. Εμμανουήλ Μαυρομμάτης ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ Πρόεδρος της εταιρείας των Ελλήνων Κριτικών Τέχνης, AICA Ελλάς